.. आणि पूज्य गुरुजींची शिष्टाई सफल !!
"Golwalkar guruji" the man who integrated kashmir with india..
काश्मीर भारतात रहावा असा निर्णय राजा हरिसिंग यांनी करावा म्हणून पूजनीय गुरुजी यांनी केलेली शिष्टाई हा पूज्य गुरुजींच्या जीवनातील आणि संघ जीवनातील एक महत्वाचा प्रसंग म्हणावा लागेल.
दुर्दैवाने संघावर, पूजनीय गुरुजी यांच्यावर बेलगाम आरोप करणारे कधीच पूजनीय गुरुजी यांना याचे श्रेय देत नाहीत! अर्थात, श्रेयवाद नाही तर ध्येयवाद ही पूजनीय गुरुजी यांची शिकवण होती. त्यामुळे त्यांना याचे कधीच वैषम्य वाटले नाही.चला तर मग जाणून घेऊया भारतीय इतिहातील एक अजरामर प्रसंग…
स्वतंत्र भारताचे पहिले गृहमंत्री सरदार वल्लभभाई पटेल यांनी काश्मीर हा भारताचा अविभाज्य भाग राहिला पाहिजे अशी इच्छा व्यक्त केली होती. पण नेहरूंचे शेख अब्दुल्लांप्रती असलेले सेक्युलर धोरण लक्षात घेऊन ते याबाबतीत अत्यंत सावध होते. काश्मीरमधील पाकिस्तानच्या कुटील कारवाया त्यांना पूर्ण माहीत होत्या आणि त्यामुळेच काश्मीरच्या भारतात विलीनीकरणाच्या अनिश्चिततेने ते अधिकाधिक चिंतित होत होते. या चिंतेमुळे सरदार पटेलांना अचानक एका योजनेचा विचार आला. पूज्य गुरुजी महाराजा हरिसिंह यांना काश्मीरच्या भारतात विलीनीकरणासाठी पटवून देऊ शकतील असा त्यांना ठाम विश्वास होता. महाराजांना हे पटवून देण्याची त्यांची योजना होती की जर त्यांनी विलीनीकरणास सहमती दिली तर गृहमंत्री म्हणून सरदार पटेल नंतर उद्भवलेली परिस्थिती हाताळतील.
आपली योजना अंमलात आणण्यासाठी सरदार पटेलांनी गुरुजींना सर्वात सक्षम व्यक्ती मानले जे महाराजांना विलीनीकरणाचे महत्व पटवून देऊ शकतील. सरदार पटेल यांनी जम्मू आणि काश्मीरचे तत्कालीन पंतप्रधान मेहरचंद महाजन यांच्याशी संपर्क साधला आणि त्यांना परमपूज्य गुरुजींना श्रीनगरला आमंत्रित करण्याची सूचना केली.
त्या काळात दिल्ली-श्रीनगर दरम्यान सार्वजनिक विमानसेवा तर दूरच साधा रस्ता देखील नव्हता आणि जम्मू-श्रीनगर मार्गही कमालीचा असुरक्षित होता. यासाठी दिल्लीहून विशेष विमानाची व्यवस्था केली जाईल पण महाराजा आणि पूज्य गुरुजींची भेट लवकरात लवकर आयोजित करावी लागेल, असा निरोपही सरदार पटेलांनी मेहरचंद महाजन यांना दिला.
सरदार पटेलांच्या सूचनेनुसार, श्री मेहरचंद महाजन यांच्या निमंत्रणावरून, पूज्य गुरुजी १७ ऑक्टोबर १९४७ रोजी एका विशेष विमानाने श्रीनगरला पोहोचले.
१८ ऑक्टोबरला सकाळी चर्चेला सुरवात झाली. महाराजा हरिसिंह यांच्याशी झालेल्या चर्चेला मेहरचंद महाजन यांच्याशिवाय दुसरे कोणीही उपस्थित नव्हते. जवळच, युवराज करणसिंग अपघातात जखमी झाल्यानंतर पायाला प्लॅस्टर करून बेडवर झोपले होते. औपचारिक चर्चेनंतर विलीनीकरणाचा विषय पुढे आला.
महाजन म्हणाले, “काश्मीरला जाणारे आणि जाणारे सर्व मार्ग फक्त रावळपिंडीचे आहेत. अन्नधान्य, मीठ, रॉकेल आदी दैनंदिन जीवनावश्यक वस्तूही याच मार्गाने काश्मीरमध्ये येतात. जम्मू-श्रीनगर मार्ग चांगला किंवा सुरक्षित नाही. जम्मू विमानतळही व्यवस्थित काम करत नाही. अशा परिस्थितीत, भारतात विलीनीकरण होताच, पाकिस्तान येथे आयात होणाऱ्या जीवनावश्यक वस्तूंवर तात्काळ बंदी घालेल. यामुळे जनतेचे हाल आम्ही रोखावे कसे ? हा मोठा प्रश्न आमच्यासमोर आहे.त्यामुळे काश्मीरचे स्वतंत्र अस्तित्व अल्पकाळासाठीच टिकवून ठेवणे हे काश्मीरच्या हिताचे ठरणार नाही का?”
महाजन यांच्या प्रश्नाला उत्तर देताना पूजनीय गुरुजी म्हणाले,
“आपल्याला प्रजेची काळजी आहे, मी आपल्या भावना समजू शकतो, पण तुम्हाला भारताच्या शिखरावर वसलेले काश्मीर स्वतंत्र ठेवायचे असले तरी ते पाकिस्तान कधीही मान्य करणार नाही.‘तुम्ही हिंदू राजा आहात’ पाकिस्तानात प्रवेश करून तुमच्या हिंदू प्रजेला गंभीर अडचणींशी संघर्ष करावा लागेल. भारताशी कोणताही रस्ता, रेल्वे किंवा हवाई संपर्क नाही हे बरोबर आहे पण ते लवकर सुरळीत करता येईल. तुमच्या हितासाठी आणि जम्मू आणि काश्मीर राज्याच्या हितासाठी तुम्ही भारतात सामील होणे चांगले आहे.” जम्मू-काश्मीरच्या संस्थानिक सैन्यात आणि लोकांमध्ये बंडखोरी करण्याचा प्रयत्न पाकिस्तानकडून केला जात आहे. पाकिस्तान येत्या ६-७ दिवसांत काश्मीरची नाकेबंदी करणार आहे. …त्यावेळी तुमच्यावर आणि काश्मीरच्या लोकांवर किती भयंकर संकट कोसळेल याची तुम्ही कल्पना करू शकता. संस्थान स्वतंत्र घोषित झाल्यापासून भारतीय सैन्यही तुमच्या संरक्षणासाठी येऊ शकणार नाही. त्यामुळे माझ्या मते, शक्य तितक्या लवकर भारतात विलीन होणे हाच एकमेव आणि सर्वार्थाने फायद्याचा मार्ग आपल्यासमोर उरला आहे.”
महाराज आपली बाजू मांडत म्हणाले, ” काश्मीरचे भारतात विलीनीकरण करण्यापूर्वी शेख अब्दुल्ला यांची सुटका करून काश्मीरचा कारभार त्यांच्याकडे सोपवावा, असा पंडित नेहरूंचा आग्रह आहे.
गुरुजी महाराजांना धीर देत म्हणाले, “तुमची शंका रास्त आहे, पण सरदार पटेलांना शेख अब्दुल्लाच्या कारवायांची पूर्ण माहिती आहे.” गृहमंत्री असल्याने ते तुमच्या लोकांची पूर्ण काळजी घेतील.
गुरुजी म्हणाले , ”आम्हाला तुमची मान्यता मिळताच, सरदार पटेल केंद्र सरकारच्या वतीने सर्व औपचारिकता तातडीने पूर्ण करतील.”
महाराज, ”मी तुमच्याशी पूर्णपणे सहमत आहे. कृपया आम्ही विलीनीकरणाठी तयार आहोत हे सरदार पटेलांना कळवा.”
भेटीच्या शेवटी, महाराजांनी गुरुजींना ‘तोसा’ (उत्तम दर्जाची पश्मिना शाल) भेट दिली.. पूज्य गुरुजी १९ ऑक्टोबर १९४७ रोजी विशेष विमानाने दिल्लीला परतले आणि महाराजा हरिसिंह यांच्याशी झालेल्या चर्चेची माहिती सरदार पटेल यांना दिली.
८ दिवसांच्या कालावधीनंतर, महाराजांनी भारतीय संघराज्यासोबत प्रवेशाच्या करारावर स्वाक्षरी केली आणि अशा प्रकारे, जम्मू आणि काश्मीर संस्थान भारताचा अविभाज्य भाग बनले.
संघाने देशासाठी काय केले असा प्रश्न विचारणाऱ्यांसाठी उपरोक्त प्रसंग एक सणसणीत चपराक आहे. पूजनीय गुरुजी म्हणायचे आगगाडीचा डबा हेच माझे घर आहे! आपल्या स्वयंसेवकांना सुखाच्या प्रसंगी, दुःखाच्या संकटाच्या काळात, संभ्रमित अवस्थेत पत्ररूपाने मार्गदर्शन करणारे गुरुजी स्वहस्ताक्षरात हजारो, लाखो पत्र लिहीलेले जगातील एकमेव नेते असावेत.
जेंव्हा ‘हिंदी-चिनी भाई, भाई’ चे नारे लगावले जात होते तेव्हा चीनकडून आपल्याला खरा धोका आहे हे पूजनीय गुरुजी वारंवार सांगत होते, ते समजायला सत्तेत असलेल्या धुरीणांना १९६२ साल उजाडावे लागले. चीन आपला मूळ साम्राज्यवादी आणि विस्तारवादी चेहरा घेऊन जगासमोर एक दिवस येईल हा त्यांचा निष्कर्ष होता आणि आज साऱ्या जगाला हे पटले आहे. पूजनीय गुरुजी यांचे हे द्रष्टे पण होते.
देशाच्या स्वातंत्र्योत्तर काळात सर्वात जास्त तिरस्कार ज्यांनी पचवला आणि आपल्या स्नेहल स्वभावाने सर्वात जास्त अमृताचा वर्षाव ज्यांनी समाजावर केला, तो पूजनीय गुरुजींनी आज आत्मनिर्भर भारताचा जो विचार सर्वत्र होतो आहे त्याचा वैचारिक पाया पूजनीय गुरुजी यांच्या चिंतनातून आला आहे आणि आपली विश्वगुरुत्वाची संकल्पना ही सुध्दा पूजनीय गुरुजी यांच्याच विचारधारेतच आहे.
‘राष्ट्राय स्वाहा, इदम न मम्’ ही त्यांची उक्ती नव्हती तर त्यांच्या जीवनाचे कमीत कमी शब्दात केले गेलेले वर्णन आहे असे म्हणावे लागेल.
संदर्भ :-
‘श्री गुरुजी समग्र दर्शन’ या पुस्तकात या ऐतिहासिक वास्तवाची सविस्तर माहिती दिली आहे.
वी. शंकर, (सम्पादित) सेलेक्टेड कॉरेस्पोंडेंस ऑफ़ सरदार पटेल 1945-50, खंड 1, नवजीवन : अहमदाबाद, 1977, पृष्ठ 239
व्हाइट पेपर ऑन जम्मू एंड कश्मीर, गवर्नमेंट ऑफ़ इंडिया, 1948
https://dbthengadi.in/prm-puujniiy-shrii-gurujii-ke-prerk-snsmrnn-2
https://www.swadeshnews.in/Encyc/2018/2/19/Dhruvatara-of-Hinduism-guruji-golwalker-.aspx